De kwestie Eerdmans, de Botterheer

De kwestie Eerdmans, de Botterheer

De melkfabriek van Eerdmans in Rijssen, toentertijd al al Omefa geheten. Later werd het onderdeel van Coberco en is begin deze eeuw weggesaneerd.

Dirk Eerdmans, geboren in Bolsward op 17 februari 1882, was de eigenaar van een zuivelfabriek in Rijssen. Aan het eind van de negentiende eeuw was hij begonnen aan de opleiding van beroepsofficier bij het Instructiebataljon in Kampen. Door medische problemen werd hij afgekeurd en zo kwam hij in de zuivel terecht. In Rijssen nam hij in 1906 het kleine vervallen handkracht roomboterfabriekje ‘Salland’ over, dat hij weer nieuw leven inblies. Dit fabriekje was gevestigd aan de weg naar Enter, ongeveer tegenover waar later de Schoolstraat begon. In 1929 liet hij een nieuwe stoomzuivelfabriek bouwen verderop aan de Enterstraat op de hoek van de latere Karel Doormanstraat. Voor de fabriek stond zijn woning, de villa ‘Romsicht’, verwijzend naar zijn Friese roots.

Eerdmans had ook veel melkleveranciers in Enter. Toen in Enter omstreeks 1920 de oprichting van een stoomzuivelfabriek mislukte, bleef de daarvoor opgerichte stichting met reeds aangekochte grond zitten. Eerdmans nam de grond over en kreeg daardoor de boeren als klant.

De prijs voor de melk die de boeren kregen werd bepaald door het vetgehalte. De boeren kregen iedere week de monsternemer op bezoek die met een klein busje aan een lange steel een monster nam uit de melkbus en dat in een flesje deed. In de fabriek werd het vetgehalte gemeten.

Al voor de oorlog waren er klachten van boeren over het lage vetgehalte van hun melk. De weken na hun klacht verbeterde het vetgehalte en verdwenen de klachten. Dan waren er weer anderen die klaagden. Eén boer vertrouwde het zaakje niet. Voordat de monsternemer kwam schepte hij alle room van de melk. Dit had geen enkele invloed op het vetgehalte, zoals bleek bij de afrekening. Hij schakelde daarop de economische controledienst in. Het was inmiddels 1943 en er werd een onderzoek gestart, waarbij zoveel belastende feiten aan het licht kwamen dat tot aanhouding werd besloten van een aantal mensen. De eigenaar, de bedrijfsleider en de secretaresse van de fabriek zouden worden aangehouden. Eerdmans zag de bui hangen en liet zich opnemen in het ziekenhuis in Almelo met medeneming van zeer belastende aantekenboekjes. Maar de bedrijfsleider en de secretaresse belandden in de cel. Nadat gebleken was dat de medische toestand van Eerdmans van dien aard was dat het verdere verblijf in het ziekenhuis niet nodig was, werd hij ook in hechtenis genomen. De aantekenboekjes waren inmiddels ontdekt.

Na twee weken hechtenis braken de secretaresse en de bedrijfsleider. Het bleek dat al vanaf 1937 geknoeid werd met het vetgehalte. Er werd een complete dubbele boekhouding bijgehouden. In de oorlogsjaren werd de zwarthandel in room boter zeer lucratief. Van het overschot aan vet werd roomboter gemaakt en buiten de boekhouding om werd die zwart verhandeld en dat was opgelopen tot wel 15.000 kilo volgens de ECD. Dit leverde Eerdmans minstens ƒ130.000,- aan clandestiene inkomsten op. Het vonnis van de rechtbank in Almelo in december 1943 voor Eerdmans was dan ook: acht maanden gevangenis en ƒ80.000,- boete, sluiting van het bedrijf voor drie jaar en het verbod voor vijf jaar op zuivelgebied werkzaam te zijn.

In hoger beroep werd de sluiting ongedaan gemaakt en de boete tot ƒ60.000,- beperkt, maar Eerdmans noch zijn zoon mochten drie jaar lang leiding geven aan de fabriek.

Johan Altena

Eerder gepubliceerd in de Wiezer 2019, week 6

Andere verhalen

Hallehuizen in Enter
Kerkelijke geschiedenis van Enter
De ontwikkeling van Enter en de Enter es
Het Leyerweerd
Het herenhuis Kattelaar
De Molens van Enter
Het Exo een historische plek in Enter
Het  Enterveen voor 100 jaar.
Schilder Wedda uit Enter werd geboren op de gasbel van Slochteren
2e Wereldoorlog voorkwam drooglegging Mokkelengoor
Studiegroep “De Apenberg” van de TH-Delft maakte in 1952 uitbreidingsplan voor Enter
Onderduiken in Enter in de Tweede Wereldoorlog
De komst van straatverlichting en elektriciteitsbedrijf in Enter
Onderzoek erf- en grondnamen in Enter
De molenaarsfamilie Dissel in Enter
Enterse Zompen bij de Oosterhof in Rijssen
Velten of Broeze: een ingewikkelde connectie in Enter
Graanelevator voor de Coöperatie
Vakbeweging Enter vernietigt haar archieven tijdens WO2
Uitvinding van Morsink: Legnesten!
Dirk Getkate leraar aan de Klompenmakersvakschool
Gezin uit ontruimd Arnhem vond onderdak in Enter
Enternaren werkten als dwangarbeider in munitiefabriek Strausberg
Plattegrond van Enter in het begin van de jaren zestig
Het Erve Berends
50 jaar bevrijding Enter
De geschiedenis van het herenhuis Berghorst in Enter
Vriejn in ’n Bulnershook
Een Enterse jongen in oorlogstijd
Een bruiloft op het Leyerweerd in de 19e eeuw
De Twentse Hoeve in Enter van Boerderij-Eethuis tot restaurant met Michelinster
Het oale geet hen, het nieje kump an
Hoe behouden we het restant van de historische Enter es
Witte Hoes en Hotel Rijsserberg in Het Hollands Schwarzwald
Leden van de Enterse N.B.S bewaakten deel van de dijk Noordoost-polder in 1945
Een eeuw geleden gingen de laatste Enternaren naar Holland om gras te maaien
Enternaren in de mobilisatietijd (1914 -1918)
Ophalen huisvuil en hygiëne in Enter
De verdwenen kleine middenstand in Enter
De historie van de katholieke kerk in Enter
De kwestie Eerdmans, de Botterheer
De boerderij ‘De Jêênte’ in Enter
Verkeersexamen in 1954 School met de Bijbel Enter
Zandstrooien
Spinnen
Midwinterhoorn maken
Kantklossen in Enter
Enter 802
De klompenmakerij van Helmes-Jans
Eanter hef un zwembad! (juli 1936)
Vertelsel van vraoger
Het leven van Arend Jan Leestemaker
Honderd jaar telefoon in Enter
Sunt-Jaopik
Overval op de Boerenleenbank Rectum-Ypelo
Rijssense strijd tegen dansvermaak uit Enter
In het ‘Mengat’ in Enter
Het Verzet
De Oorlogsjaren
Het Onderwijs in Enter
De bevolking van Enter in 1880
Ganzen en katoentjes
De reis van ‘Klitsen-Jan Wilm’ naar de Holland Fair in Amerika
De eerste autobusdiensten in Enter
Het ontstaan van boekhandel Waanders
Klompenmaken in Enter
Europese Promotiedagen Handmatig Klompen maken
Van Bakkersknecht tot klompenmaker
Dijken en stegen in Enter
40-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina in 1938
De geschiedenis van de Coöperatieve Landbouwvereniging in Enter
De Keurstbrug over de Regge in Enter
Meetbrieven, lastgelden en patentrechten
BEVRIJDING VAN ENTER (6)
BEVRIJDING VAN ENTER (5)
BEVRIJDING VAN ENTER (4)
BEVRIJDING VAN ENTER (3)
BEVRIJDING VAN ENTER (2)
BEVRIJDING VAN ENTER (1)
De geschiedenis van de begraafplaatsen in Enter
De aanleg van harde wegen in en om Enter
Jais-Hin’n
De Oale Uup’n
Het maritiem vakantieverleden van dokter Veldhuyzen van Zanten
Verdeling marke Enter in tapperij de Halve Maan
Een klompenschipper uit Enter
Van Langenhof tot Wooltershoes
Hotel De Adelaar, opkomst en ondergang
Van schippersdochter tot kasteelvrouwe
Het uitgaansleven in Enter in vroeger tijden
Het Pluimershuis
Bijnamen
De geschiedenis van het dorp Enter
Forensendorp
Klompen maken
Ganzenhandel met Duitsland en Engeland
Scheepvaart en de Enterse zompen
Bevolkingsgroei en het Markestelsel
De Munsterse oorlogen
Hervorming en opstand
Rohaan
Kattelaar
Het Leijerweerd
Geschiedenis van het erve Borgerink
Van Conrading tot Deks 1475-1971
Het erve Dekkers van 1601 tot 1971
Het pand Bolscher
Oude Katholieke kapel
Neringdoenden in Enter anno 1880
De eerste garage
Oude erven
Enterse adel
Naam en ouderdom Enter
Scroll naar boven